SUEUË DAN DJEUNAWEUËB ATJÈH MEURDÉHKA
Dec 24, '07 2:02 AM
1. S: Peuë peureulèë geutanjoë meurdèhka? Atawa Pakon Atjèh peureulèë meurdéhka?
Dj: Q: 49:13: ” Hai manusia! Keubit Kamoë(Allah) mencipta awak droëkeuh nibak sidroë agam dan sidroë inong. Wak Dan Kamoë (Allah) peudjeuët awak droëkeuh meubansa-bansa, meu-sukèë-sukèë, supaja awak droëkeuh djeuët ka meuturi-turi (silaturrahmi)…”
Meurdéhka nakeuh fitrah Tuhan keu geutanjoë manusia supaja bibeuëh geutanjoë bak ta peubuët buët. Njang peunténg that nakeuh buët ’ibadah keu Po teuh Allah. Supaja geutanjoë ta peubibeuëh droë teuh nibak lamiët keu manusia dan mangat djeuët tapeulamiët droëteuh keu Allah simat-mata njang Po geutanjoë, njang peudjeuët geutanjoë. Supaja bèk na soë tham dan keumah ta atô schema siuroë-uroë (daily scheme) pakriban njang sesuai deungon kehendak dan kemampuan geutanjoë maséng-maséng.
Njang keubiët buët meurdéhka nakeuh saboh hak njang musti ta tuntut sibagoë geutanjoë manusia njang na akai. Geutanjoë manusia ka neupeutrén u bumoë sibagoë khalifah, peumimpin diateuëh bumoë njoë, untuk atô, ngui dan padjôh peuë njang ka geuseudia uléh Po teuh Allah. Dan singoh di jaumil mahsjar bandum geutanjoë akan geusu-euë, keu hai tanggông djaweuëb geutanjoë silaku manusia, akan keupeumimpinan geutanjoë, keu hai tingkah laku droëteuh keudroë, keu tanggông djaweuëb geutanjoë ateuëh keuluarga droëteuh, aneuk dan Po rumoh teuh, tanggông djaweuëb geutanjoë keu ureuëng tjhik teuh. Tanggông djaweuëb geutanjoë sibagoë peumimpin masjarakat, hai-hai njang ka geupeutugaih dalam fardhu ’ain, fardhu kifajah bandum akan geupeusu-uë dan geupeusaksi bak angèëta badan geutanjoë, bak lat batat, kajèë batèë pat njang taduëk, pat njang tadong, han keumah ta meu-ungki sapeuë.
Untuk djeuet tatjok tanggông djaweuëb njoë maka geutanjoë peureulèë meurdèhka dirumoh droëteuh, di gampông droëteuh, di nanggroë droëteuh. Meungnjo hana rumoh droëteuh pakriban geutanjoë na keumeurdéhkaan dirumoh gob? Taduëk dirumoh gob, musti ta ikôt peraturan dirumoh bak taduëk njan. Meunantjit meungnjo kon nanggroë droëteuh pakriban djeuët ta meu-atô lagèë ta meuhadjat keudroëteuh meunurôt peraturan lagèë geutanjoë peureulèë, lagèë geutanjoë meuhadjat.
Geutanjoë Atjèh ka neuteukeudi uléh Po teuh Allah sibagoë saboh bansa sigohlom ”Republik Indonesia” njan teudong. Mantong fresh lam ulèë geutanjoë pakriban abutjhik dan nèk geutanjoë mantong hana geutu’oh marit basa Indonosia njan sabab kon basa ma-ku geuh. Njan basa aséng keu droë-droëneuh njan. Sibagoë bansa Atjèh geutanjoë ka neuteukeudi uléh Allah na tjiri-tjiri droëteuh. Na identity droëteuh sibagoë bansa Atjèh njang hana saban deungon bansa laén dalam dônja. Geutanjoë na basa droëteuh basa Atjèh. Tjara teumuléh droëteuh, teumuléh Atjèh. Kultur droëteuh, adat istiadat Atjèh. dst. Untuk identity geutanjoë Atjèh njan geutanjoë na tjara hudép droëteuh njang sesuai deungon selera droëteuh bak ta mengabdi keu Po teuh Allah. Tjara hudép Atjèh njang ka geusimpulkan uléh éndatu geutanjoë sitjara singkat dalam”adat bak Po teumeureuhôm hukôm bak Tengku Sjiah Ulama” njan ka mentjakup dalam way of life geutanjoë Atjèh njakni tjara hudép geutanjoë Atjèh njang uléh endatu geutanjoë ka geupeuseusuai deungon Sjariat Islam njang kageuteurimong nibak Panghulèë geutanjoë Rasulullah Muhammad s.aw, trén teumurôn meutaloë-taloë trôih ’an bak geutanjoë djinoë.
Adat bak Po teumeureuhom Hukôm bak Tengku Sjiah Ulama njoë hana saban deungon Pantja Sila atawa U.U.D 1945 Negara Republik Indonesia. Kon hana saban mantong tapi le njang melawan deungon adat istiadat geutanjoë Atjèh. Antara laén njang ubit-ubit mantong. Geutanjoë Atjèh ka djeulaih han djeuët tapeusjarikat tuhan deungon meunumat njang laén lagèë Pantjasila atawa peuë mantong. ”La ilaha illallah, wahdahu la sjarikalah. Innassjirka ladhulmun ’adhim”.
Peuë njang ka djipeulaku lé TNI djinoë di Atjèh ka djipeurusak kultur Atjèh keubit-keubit sehingga ka le that lahé aneuk badjeuëng, buët-buët hareuëm meradjalela. Arak, djudi, fitnah, poh gob deungon hana hukôm, tjok atra gob, korrupsi, njan hana djeuët keu ’aéb lé. Aneuk jatim, inong balèë, ureuëng gasiën hana soë pakoë lé. Ulama djingui untuk peuteubiët fatwa njang seusuai deungon kehendak pemerintah di Djakarta didjak puta-putië ajat Quran. Hana hireuën geutanjoë meungnjo Tuhan neupeutrén matjam-matjam bala keu geutanjoë Atjèh. Do’a sjuhada-sjuhada Atjèh njang ka geupeutheun nanggroë Atjèh sibagoë seuramoë Mekkah, ka dji ubah meunurôt selera dan tjara hudép awak njang Po peurintah djéh pat di Djakareuta..
Kesimpulan djih geutanjoë Atjèh handjeuët ta hudép deungon tjara laén , silaén menurut deungon tjara hudép droëteuh, ”way of life” Atjèh. Njang ka djeuet keu identity geutanjoë. Dan untuk njan musti geutanjoë meurdéhka. Dong keudroë sibagoë saboh bangsa lagèë meunan njang ka neuteukeudi uléh Po teuh Allah keu geutanjoë Atjèh.
2. S: Puë hansép geutanjoë meurdéhka deungon ka bibeuëh geutanjoë djeuët ta keuridja, djeuët ta peugot rumoh dan ta peubuët ibadah lagèë djinoë dinanggroë Republik Indonesia?
Dj: Meunjoe geutanjoë hana nanggroë droëteuh, nanggroë Atjèh dan bibeuëh geutanjoë bak tapeubuët ibadah keu Po teuh Allah, maka taduëk dimijub peumeurintah NKRI njan leubèh kureuëng saban lagèë taduëk diluwa nanggroë, dinanggroë gob.peuëkeuh di Europa, dll.
Meutapi geutanjoë na nanggroë droëteuh, na tanoh ië Atjéh njang ka neuteukeudi uléh Po teuh Allah keu geutanjoë bansa Atjèh. Ka geupeutheun uléh Endatu geutanjoë deungon darah dan djawong geuh keu geutanjoë aneuk tjutjo geuh. Maka njan kadjeuët keu tanggông djaweuëb geutanjoë njang aneuk tjutjo untuk ta djaga dan ta peutrôih nanggroë Atjèh njan keu aneuk tjutjo geutanjoë, handjeuët tapeubijeuë meunan mantong ditjok lé gob lé bansa luwa njang teuka djéh pat diblahdéh laôt di Djakarta.. Penanggông djeunaweuëb njan singoh akan geutanjong uléh Endatu bak geutanjoë melalui Po teuh Allah. Pakon geutanjoë ta sia-sia pengorbanan Endatu geutanjoë njang ka meureutôih ribèë kadang djuta njang ka geupeutheun nanggroë Atjèh njoë nibak ditjok lé Beulanda dan Djeupang; djinoë bulat-bulat tadjôk keu NKRI?
Hadist: ” Djaga nanggroë si uroë saban pahala djih deungon bumoë dan asoë djih bandum.”
3. S: Hai Tengku! Teuma geutanjoë Atjèh djinoë leumoih that. Han ék tamuprang lé ngon ta lawan musôh teuka, meung ta peutheun droë teuh hana kuasa. Kamoë rakjat tjukôp that djra ka. Bah ta teurimong mantong peuë njang ka na njoë handjeuët?
Dj: Paham lagèë njoë geubôh nan faham ”Pacifism” mumakna ”Dumpeuë djeuët asai bèk karu”. Meungnjo ramè ureuëng njang seumiké lagèë njan maka akan hana lé keuteunangan dalam dônja. Perampokan, penzinaan, pembunuhan akan meradjalela, sabab hana soë djeuët tham lé. Akan berlaku hukum rimba didalam masjarakat dônja. Hana lé ureuëng njang djeuët tém maté bak peutheun hak. Marwah manusia akan gadoh. Hana lé ureuëng njang djeuët ta mat su, njang djeuët ta peutjaja. Bandum teumakôt sabab leumoh, sabab sidroë, hana sinjata. Watèë njoë keuh kadang djibeudoh djut madjud, dadjeuë buta siblah. Aneuk badjeuëng rata sagoë. Na’uzubillah.
Meugisa keu sedjarah perdjuangan para nabi dan sahabat. Bandum Nabiullah neupeuphôn buët perdjuangan sidroëneuh melawan kedhaliman dan kebathilan didalam masjarakat. Sahabat-sahabat, para aulia njang neugaséh lé Po teuh Allah neualami matjam tjubaan, djihina, djitet lam apui, djiséksa lé kawôm geuh dan djilét dari nanggroë. Meunan takalon djameun nabi Ibrahim, nabi Musa, nabi Isa trôih bak nabi Muhammad saw. . Para Nabi dan sahabat hanja teumakôt keu Allah, hana teumakôt geuh keu peuë laén.( –al-ahzab : 39). Meungnjo geutanjoë ka tabri teumakôt teuh bandum keu Allah, panè lom na teumakôt keu makhluk Allah.
Hana neupeutrén peudeuëng dari langèt. Hana neukirém moto tank dari glé. Bandum kemenangan njang neuteumeung nakeuh deungon pengaturan, peng-organisasian dan tawaqqaltu ’alalAllah.
1. S: Peuë peureulèë geutanjoë meurdèhka? Atawa Pakon Atjèh peureulèë meurdéhka?
Dj: Q: 49:13: ” Hai manusia! Keubit Kamoë(Allah) mencipta awak droëkeuh nibak sidroë agam dan sidroë inong. Wak Dan Kamoë (Allah) peudjeuët awak droëkeuh meubansa-bansa, meu-sukèë-sukèë, supaja awak droëkeuh djeuët ka meuturi-turi (silaturrahmi)…”
Meurdéhka nakeuh fitrah Tuhan keu geutanjoë manusia supaja bibeuëh geutanjoë bak ta peubuët buët. Njang peunténg that nakeuh buët ’ibadah keu Po teuh Allah. Supaja geutanjoë ta peubibeuëh droë teuh nibak lamiët keu manusia dan mangat djeuët tapeulamiët droëteuh keu Allah simat-mata njang Po geutanjoë, njang peudjeuët geutanjoë. Supaja bèk na soë tham dan keumah ta atô schema siuroë-uroë (daily scheme) pakriban njang sesuai deungon kehendak dan kemampuan geutanjoë maséng-maséng.
Njang keubiët buët meurdéhka nakeuh saboh hak njang musti ta tuntut sibagoë geutanjoë manusia njang na akai. Geutanjoë manusia ka neupeutrén u bumoë sibagoë khalifah, peumimpin diateuëh bumoë njoë, untuk atô, ngui dan padjôh peuë njang ka geuseudia uléh Po teuh Allah. Dan singoh di jaumil mahsjar bandum geutanjoë akan geusu-euë, keu hai tanggông djaweuëb geutanjoë silaku manusia, akan keupeumimpinan geutanjoë, keu hai tingkah laku droëteuh keudroë, keu tanggông djaweuëb geutanjoë ateuëh keuluarga droëteuh, aneuk dan Po rumoh teuh, tanggông djaweuëb geutanjoë keu ureuëng tjhik teuh. Tanggông djaweuëb geutanjoë sibagoë peumimpin masjarakat, hai-hai njang ka geupeutugaih dalam fardhu ’ain, fardhu kifajah bandum akan geupeusu-uë dan geupeusaksi bak angèëta badan geutanjoë, bak lat batat, kajèë batèë pat njang taduëk, pat njang tadong, han keumah ta meu-ungki sapeuë.
Untuk djeuet tatjok tanggông djaweuëb njoë maka geutanjoë peureulèë meurdèhka dirumoh droëteuh, di gampông droëteuh, di nanggroë droëteuh. Meungnjo hana rumoh droëteuh pakriban geutanjoë na keumeurdéhkaan dirumoh gob? Taduëk dirumoh gob, musti ta ikôt peraturan dirumoh bak taduëk njan. Meunantjit meungnjo kon nanggroë droëteuh pakriban djeuët ta meu-atô lagèë ta meuhadjat keudroëteuh meunurôt peraturan lagèë geutanjoë peureulèë, lagèë geutanjoë meuhadjat.
Geutanjoë Atjèh ka neuteukeudi uléh Po teuh Allah sibagoë saboh bansa sigohlom ”Republik Indonesia” njan teudong. Mantong fresh lam ulèë geutanjoë pakriban abutjhik dan nèk geutanjoë mantong hana geutu’oh marit basa Indonosia njan sabab kon basa ma-ku geuh. Njan basa aséng keu droë-droëneuh njan. Sibagoë bansa Atjèh geutanjoë ka neuteukeudi uléh Allah na tjiri-tjiri droëteuh. Na identity droëteuh sibagoë bansa Atjèh njang hana saban deungon bansa laén dalam dônja. Geutanjoë na basa droëteuh basa Atjèh. Tjara teumuléh droëteuh, teumuléh Atjèh. Kultur droëteuh, adat istiadat Atjèh. dst. Untuk identity geutanjoë Atjèh njan geutanjoë na tjara hudép droëteuh njang sesuai deungon selera droëteuh bak ta mengabdi keu Po teuh Allah. Tjara hudép Atjèh njang ka geusimpulkan uléh éndatu geutanjoë sitjara singkat dalam”adat bak Po teumeureuhôm hukôm bak Tengku Sjiah Ulama” njan ka mentjakup dalam way of life geutanjoë Atjèh njakni tjara hudép geutanjoë Atjèh njang uléh endatu geutanjoë ka geupeuseusuai deungon Sjariat Islam njang kageuteurimong nibak Panghulèë geutanjoë Rasulullah Muhammad s.aw, trén teumurôn meutaloë-taloë trôih ’an bak geutanjoë djinoë.
Adat bak Po teumeureuhom Hukôm bak Tengku Sjiah Ulama njoë hana saban deungon Pantja Sila atawa U.U.D 1945 Negara Republik Indonesia. Kon hana saban mantong tapi le njang melawan deungon adat istiadat geutanjoë Atjèh. Antara laén njang ubit-ubit mantong. Geutanjoë Atjèh ka djeulaih han djeuët tapeusjarikat tuhan deungon meunumat njang laén lagèë Pantjasila atawa peuë mantong. ”La ilaha illallah, wahdahu la sjarikalah. Innassjirka ladhulmun ’adhim”.
Peuë njang ka djipeulaku lé TNI djinoë di Atjèh ka djipeurusak kultur Atjèh keubit-keubit sehingga ka le that lahé aneuk badjeuëng, buët-buët hareuëm meradjalela. Arak, djudi, fitnah, poh gob deungon hana hukôm, tjok atra gob, korrupsi, njan hana djeuët keu ’aéb lé. Aneuk jatim, inong balèë, ureuëng gasiën hana soë pakoë lé. Ulama djingui untuk peuteubiët fatwa njang seusuai deungon kehendak pemerintah di Djakarta didjak puta-putië ajat Quran. Hana hireuën geutanjoë meungnjo Tuhan neupeutrén matjam-matjam bala keu geutanjoë Atjèh. Do’a sjuhada-sjuhada Atjèh njang ka geupeutheun nanggroë Atjèh sibagoë seuramoë Mekkah, ka dji ubah meunurôt selera dan tjara hudép awak njang Po peurintah djéh pat di Djakareuta..
Kesimpulan djih geutanjoë Atjèh handjeuët ta hudép deungon tjara laén , silaén menurut deungon tjara hudép droëteuh, ”way of life” Atjèh. Njang ka djeuet keu identity geutanjoë. Dan untuk njan musti geutanjoë meurdéhka. Dong keudroë sibagoë saboh bangsa lagèë meunan njang ka neuteukeudi uléh Po teuh Allah keu geutanjoë Atjèh.
2. S: Puë hansép geutanjoë meurdéhka deungon ka bibeuëh geutanjoë djeuët ta keuridja, djeuët ta peugot rumoh dan ta peubuët ibadah lagèë djinoë dinanggroë Republik Indonesia?
Dj: Meunjoe geutanjoë hana nanggroë droëteuh, nanggroë Atjèh dan bibeuëh geutanjoë bak tapeubuët ibadah keu Po teuh Allah, maka taduëk dimijub peumeurintah NKRI njan leubèh kureuëng saban lagèë taduëk diluwa nanggroë, dinanggroë gob.peuëkeuh di Europa, dll.
Meutapi geutanjoë na nanggroë droëteuh, na tanoh ië Atjéh njang ka neuteukeudi uléh Po teuh Allah keu geutanjoë bansa Atjèh. Ka geupeutheun uléh Endatu geutanjoë deungon darah dan djawong geuh keu geutanjoë aneuk tjutjo geuh. Maka njan kadjeuët keu tanggông djaweuëb geutanjoë njang aneuk tjutjo untuk ta djaga dan ta peutrôih nanggroë Atjèh njan keu aneuk tjutjo geutanjoë, handjeuët tapeubijeuë meunan mantong ditjok lé gob lé bansa luwa njang teuka djéh pat diblahdéh laôt di Djakarta.. Penanggông djeunaweuëb njan singoh akan geutanjong uléh Endatu bak geutanjoë melalui Po teuh Allah. Pakon geutanjoë ta sia-sia pengorbanan Endatu geutanjoë njang ka meureutôih ribèë kadang djuta njang ka geupeutheun nanggroë Atjèh njoë nibak ditjok lé Beulanda dan Djeupang; djinoë bulat-bulat tadjôk keu NKRI?
Hadist: ” Djaga nanggroë si uroë saban pahala djih deungon bumoë dan asoë djih bandum.”
3. S: Hai Tengku! Teuma geutanjoë Atjèh djinoë leumoih that. Han ék tamuprang lé ngon ta lawan musôh teuka, meung ta peutheun droë teuh hana kuasa. Kamoë rakjat tjukôp that djra ka. Bah ta teurimong mantong peuë njang ka na njoë handjeuët?
Dj: Paham lagèë njoë geubôh nan faham ”Pacifism” mumakna ”Dumpeuë djeuët asai bèk karu”. Meungnjo ramè ureuëng njang seumiké lagèë njan maka akan hana lé keuteunangan dalam dônja. Perampokan, penzinaan, pembunuhan akan meradjalela, sabab hana soë djeuët tham lé. Akan berlaku hukum rimba didalam masjarakat dônja. Hana lé ureuëng njang djeuët tém maté bak peutheun hak. Marwah manusia akan gadoh. Hana lé ureuëng njang djeuët ta mat su, njang djeuët ta peutjaja. Bandum teumakôt sabab leumoh, sabab sidroë, hana sinjata. Watèë njoë keuh kadang djibeudoh djut madjud, dadjeuë buta siblah. Aneuk badjeuëng rata sagoë. Na’uzubillah.
Meugisa keu sedjarah perdjuangan para nabi dan sahabat. Bandum Nabiullah neupeuphôn buët perdjuangan sidroëneuh melawan kedhaliman dan kebathilan didalam masjarakat. Sahabat-sahabat, para aulia njang neugaséh lé Po teuh Allah neualami matjam tjubaan, djihina, djitet lam apui, djiséksa lé kawôm geuh dan djilét dari nanggroë. Meunan takalon djameun nabi Ibrahim, nabi Musa, nabi Isa trôih bak nabi Muhammad saw. . Para Nabi dan sahabat hanja teumakôt keu Allah, hana teumakôt geuh keu peuë laén.( –al-ahzab : 39). Meungnjo geutanjoë ka tabri teumakôt teuh bandum keu Allah, panè lom na teumakôt keu makhluk Allah.
Hana neupeutrén peudeuëng dari langèt. Hana neukirém moto tank dari glé. Bandum kemenangan njang neuteumeung nakeuh deungon pengaturan, peng-organisasian dan tawaqqaltu ’alalAllah.
Sibeutôidjih geutanjoë Atjèh hana leumoh, hana talô. Salah geutanjoë bak hana ta tu’oh atô droë teuh. Hana tangui kutika. Hana ta tu’oh ngui ”masa”. Tuhan neumeusumpah dalam surat al-’asr. Njang meukeusud djih: ” Demi masa! Keubit manusia njan na dalam rugoë. Ketjuali, ureuëng- ureueng njang meu-iman, njang peubuët amai salèh, ureueng njang bri nasihat untuk peudong Hak(njang beuna) dan ureuëng njang bri nasihat supaja sabar(tabah dan saba ateuëh tjubaan Tuhan).” Bandum peuët peukara njang peu-untông geutanjoë ka geutinggai dan hana lé geu-amai lé ureuëng Atjèh. Sibalékdjih nibak ta nasihat menasihati deungon djroh, ka gadôh ta meu-upat dan meufitnah sabé keudroë-droë teuh. Ureuëng njang tém bri nasihat keu geutanjoë ta tjarôt djih, ta seuëb djih. Ureuëng njang dong ateuëh kebenaran dan geubila njang haq ta fitnah dan ta poh maté. Ta rasa treuk pakriban bala Tuhan ateuëh geutanjoë. Njan barô batjut tabandéng deungon azeuëb Tuhan njang that-that peudéh. Na’uzubillah.
Sibeutôi djih geutanjoë Atjèh ka meurdéhka ka padum-padum go. Phôn watèë Djeupang ka talô; Atjèh ka hana soë djadjah lé dan geutanjoë ka meurdéhka tinggai tapeunjata droëteuh, ta tarék bandira droëteuh dan ta atô peumeurintahan droëteuh.
Kesempatan kedua watèë DI-TII thôn 1953-1960 bak watèë njan defacto ban saboh Atjèh ka na lam kekuasaan tantra DI. Tantra DI geumeu-èn digampông. TNI hana kontroll ateueh gampông hanja dikuta-kuta mantong. Tapi geutanjoë buta politik, buët didalam nanggroë hana meusambông uluwa.
Kesempatan keulhèë 1998, watèë demonstrassi massal dikeuë mesdjid raja Banda Atjèh. Watèë njan TNI hana djie teupeuë peugot sapeuë lé, ka gameum djih. Tinggai tjok beudé bak djaroë ta bagi keu rakjat.. GAM hana geutu’oh ngui keuseumpatan njan, geupeugah njan buët aneuk miët. Hana geutu’oh pham bahwa tudjuan referendum njan meurdèhka tjit. Ka tadeungo su-su deumpék rakjat ”meurdéhka” rata sagoë.
Keuseuneulheuëh watèë perundingan di Helsinki. Indonesia ka djitém beurundéng kon sabab djih ka meunang , meutapi meusabab djih hana djitu’oh peugot sakri lé keu Atjèh. Ka le that biaja djih habéh bak djiprang Atjèh. Rakjat Atjèh kon meutamah teumakôt keu djih, meutapi makén lhôk bantji keu RI dan meutamah dendam keu TNI . Awak njan ka meuseupét, ka le that habéh pèng djih bak djiprang geutanjoë Atjèh, Papua dan Timor; ka bangkrôt djih, makadjih djitém duëk beurundéng. Panè djitém duëk beurundéng meungnjo djih meunang, meungnjo djih teuga kon ka djipeuhabéh geutanjoë bandum. Seumangat meurdéhka han keumah djiplén lé RI. Droë teuh keudroë ureuëng Atjèh njang hana muphôm akan kekuatan droëteuh. Hana ta turi lé soë ngon dan toh musôh teuh. Hana taturi lé soë droëteuh hingga ka tadjak peugah droëteuh ureuëng Indonesia. Katadjak boih Endatu Atjèh katadjak seutot Endatu Indonesia. Ka tapeutuwo keu bandira Atjèh tadjak tabék bandira mirah putih. Ka tapeutuwo teumuléh deungon basa Atjèh , dan ka malèë ta marit basa Ma-Ku teuh, basa Atjèh ka tapeumè-ung droëteuh tadjak marit basa gob, basa Indonosia dan bangga teuh bak tapeudjawa-djawa dialèk geutanjoë Atjèh. Njoëkeuh puntja nibak geutanjoë gadoh marwah, gadoh nanggroë dan rhet keu bansa lamiët dan djipeulamiët lé gob.
4. S: Peuë han keumah geutanjoë ta bangun Atjèh bak watèë njoë? Teungoh aman dan na beunantu dari pihak luwa.
Dj: Atjèh djinoë lagèë tulô lam reugam. Han keumah tadjak bri eumpeuën keu tulô njan meungnjo hana izin ureuëng Po reugam njan. Dan reugam njan djeuët djipeukong atawa djipeukeundô kri njang het djih. Ureuëng luwa didjak u Atjèh ateuëh undangan RI, kon djeuet didjak u Atjèh padjan njang ta peureulèë lé geutanjoë Atjèh. Meutapi padjan njang dikheun djeuet lé RI. Djadi beunantu u Atjèh njan musti meulalui RI. Pakon ulèë njang bantu Tsunami njan Djawa, peuë hana ureuëng Atjèh njang keumah duëk bak djabatan njan? Duuum...., ureueng Atjèh njang tjarong-tjarong. Tapi han djipeulheueh keu geutanjoë Atjèh.
5. S: Pakon awak droëneuh hana rôh dalam perundingan Helsinki? Peuë han neutém duëk sadjan GAM?
Dj: Kamoë han djipeurôh uléh GAM.MZ(Malék-Zaini). Ureuëng njang rôh dalam perundingan Helsinki nakeuh ureueng njang djitunjok lé GAM Malék-Zaini, kon ureuëng njang djipiléh lé rakjat . Dan handjeuët beurangkasoë njang djibri hadhé dalam rapat Helsinki njan. Kalheuëh kamoë tjuba kirém delegasi kamoë bak rapat civil society Atjèh di Malaysia, meutapi djitulak, han djibri tamong u dalam rapat masjarakat Atjèh di Kuala Lumpur.
6. S: Kamoë deungo awak droëneuh awak MP tukang peukatjho dan pengkhianat perdjuangan?
Dj: Tjuba tanjong bak ureueng njang peugah njan soë njang djak mumat djaroë dan meuwa-wa deungon RI? Soë njang tèkèn peuduëk Atjèh dimijub NKRI, awak MP peuë awak MP atau awak GAM MZ? Buët peuduëk Atjèh dimijub NKRI njoë melawan that deungon proklamasi Atjèh Meurdéhka, 4 dec, 1976, dpl. Buët awak GAM yang dipimpin uléh Malek Mahmud dalam perundingan dengan RI di Helsinki nakeuh mengkhianati perdjuangan Atjèh Merdéhka.
Njang neupeugah kamoë awak MP njan hana beutôi. Njang beutôi nakeuh kamoë njoë awak Atjèh Meurdéhka. Kamoë meudong tjet ateuëh hak keumeurdéhkaan Atjèh sibagoë saboh bangsa njang na hak bak peuteuntèë nasib droë-keudroë sibagoë bangsa-bangsa njang meurdéhka dalam dônja. Kamoë seutia keu Proklamasi Atjèh meurdéhka njang ka geupeunjata uléh Tgk. Wali Neugara Tgk. Hasan di Tiro bak thôn 1976. dan meusambông perdjuangan Endatu bangsa Atjèh hingga Atjèh meurdéhka dan meudèëlat keulai lagèë djameun sigohlom 1873.
7. S: Meungnjo awak droëneuh keubit keuneuk berdjuang djak peumeurdéhka Atjèh, pakon han neuwoë keunoë u Atjèh mangat sama-sama ta ék u glé. Njoë droëneuh mangat neuduëk disinan diluwa nanggroë, kamoë njang theun tapak sipatu TNI .
Dj: Kamoë meudjak uluwa nanggroë rot glé Atjèh. Hana meungui passport tjap Garuda meudjak u Iërupa u Canada atawa u USA.
Tjara berdjuang untuk peumeurdéhka Atjèh kon mantong deungon tjara ta ék u glé djak meugeurilla lagèë djameun. Meutapi dalam djameun modern njoë perdjuangan diluwa nanggroë meulalui geurilla kuta deungon tangui kemudahan media dan hubungan internasional njan pih hana kureuëng peunténg nibak geurilla glé. Malah sibalékdjih leubéh effective dan kureuëng korban djiwa dan mit biaja. Kon mumakna perdjuangan militè njan hana peureulèë, bèk salah pham.
Disampéng nibak njan kamoë pih kalheuëh meu-ék u glé . Kalheuëh meurasa deuëk meubuleuën-buleuën;kalheuëh meutheun aneuk beudé, kon tingkat djilét lé aneuk beudé mantong. Sibagian nibak kamoë kalheuëh meuduëk lam glap, kalheuëh meurasa djitrom lé TNI, djiseupot deungon tubuëng budé; ureuëng laén njang peubuët buët, kamoë njang djidrop dan dji-énanja. Njan bandum kadjeuët keu péasan perdjuangan. Han ék tapeubandéng deungon rakan-rakan njang ka geukeureubeuën djawong geuh. Njang peunténg beugi geutanjoë njang tinggai, ta sambông perdjuangan; hingga pengorbanan sjuhada geutanjoë njan hana sia-sia.
8. S: Peuë ukeuë njoë ka le neukubah budé? Got that sakét haté kuh. Kupubloë Honda kèë kudjak bloê budé. Djinoë kadidjak koh-koh budé kèë njan. Neubri laén sikrèk njang raja keu kèë, mangat kutimbak bak ulèë ma djih bôh seupah.
Dj: Lagèë djeunaweuëb leummôi tudjôh. Perdjuangan keumeurdehkaan Atjèh njoë kon hanja deungon beudé. Perdjuangan deungon kalam pih keumah peugok-gok dônja. Asai ta tu’oh dan keunong bak sasaran. Djadi bèk salah pham bahwa meungnjo hana ta keubah beudé lom maka han keumah berdjuang. Tjara berdjuang ukeuë njoë beuleubèh halôih dan beuleubèh rapi. Peuë lom perdjuangan militer njan mudah that peurhet geutanjoë dalam perangkap terroris. Makadjih beu hati-hati that . Bèk peusak h'op!
9. S: Peuë njang peureulèë kamoë peugot djinoë? Peuë buët keu kamoë teurutama kamoë muda?
Dj: Susôn baréhsan dan peugot network internasional teurutama deungon sjèëdara-sjèëdara saboh gampong, sibangsa dan si agama. Kemudian deungon rakan-rakan musôh nibak RI; lagèë awak Papua, Maluku, dan Sulawesi, dan musôh-musôh RI. Musôh nibak musôh geutanjoë nakeuh rakan geutanjoë. Kemudian deungon NGO, Media, dan bangsa-bangsa dalam dônja terutama ummat Islam dalam dônja. Tugaih geutanjoë nakeuh peujakin ummat dalam dônja akan kebenaran dan hak geutanjoë Atjèh bak teupeuteuntèë nasib droë keudroë (self determination) sibagoë saboh bangsa ateuëh rhuëng dônja. Karena buët perdjuangan njoë nakeuh buët masjarakat njang meulibat ramè ureuëng maka peureulèë geutanjoë ta susôn saboh organisasi njang meu-atô. Na peumimpin, na peungikôt. Na soë njang bri peurintah dan na soë njang peudjalan peurintah. Njang tuha ta hôreumat ateuëh pengalaman dan pengorbanan droëneuhnjan njang leubèh awai. Njang muda tasajang dan tabimbing, tjalon penerus dan peugantoë generasi tuha.
10. S: Pakriban tangiëng keu ureuëng-ureuëng awai njang ka geukeureubeuën droëgeuh demi tjita-tjita keumeurdèhkaan Atjèh.?
Dj: Sueuë njoë peunténg that keu geutanjoë bansa Atjèh. Teurutama that keu generasi- generasi muda Atjèh. Peukara pakriban tangiëng droë teuh njoë paléng pokok dalam hudép geutanjoë sibagoë manusia, makhluk Tuhan; sibagoë individu, sibagoë bansa. Untuk djaweuëb peukara njoë peureulèë ta peuteubiët saboh artikel khusus peukara njan. Ulôn tjuba djaweuëb sitjara singkat.
Na peuët boh generasi bansa Atjèh njang ka geukeureubeuën droëgeuh, djawong dan hareuta geuh demi geupeutheun nanggroë Atjèh njoë keu geutanjoë aneuk tjutjo. Generasi phôn: generasi prang Atjèh deungon Beulanda. Generasi keudua: Prang Atjèh deungon Djeupang . Njang keu-lhèë Prang Darul Islam deungon RI dan Generasi keu peuët nakeuh Prang Atjèh Meurdèhka deungon NKRI. Ban peuët boh prang njoë sifeuët djih saban njakni Prang peutheun nanggroë dan peuteuntèë nasib droë keudroë. Geutanjoë Atjèh taduëk di nanggroë droëteuh talawan musôh teuka Beulanda, Djeupang dan Indonesia. Bagi Beulanda, Djeupang dan Indonesia sidadu-sidadu djih njang maté geupoh lé tantra Atjèh , awak njan djibri pangkat phalawan dan got that dji hôreumat. Tapi tantra geutanjoë njang maté bak ta peutheun nanggroë droë teuh djitjap pemberontak dan got that djihina.
Sabab geutanjoë goh lom meunang prang dan mantong djimijub peundjadjahan Indonesia njang djiseubut droëdjih NKRI dan meupusat disidéh di Djakareuta, dipulo Djawa; maka geutanjoë Atjèh hana bibeuëh bak ta hôreumat dan peurajek phalawan-phalawan droëteuh bansa Atjèh. Sibalékdjih njang djipeulaku keu geutanjoë Atjèh djijuë perajek uroë phalawan Djawa, 10 november , uroë arek-arek Surobojo meunang prang di Surabaya , hana sapuë na sangkôt paôt deungon geutanjoë Atjèh.
Pahlawan - phalawan Atjèh Meurdéhka njang mantong fresh that dalam ingatan geutanjoë lagèë assjahid,Dr. Mokhtar Yahya Hasi, assjahid Dr. Zubir Mahmud, assjahid Tengku Hadji Ilyas Leubè, assjahid Tengku Idris Ahmad, assjahid Tengku Ibrahim Abdullah, assjahid Tengku Sjammaun Teumiëng, assjahid Tengku ben Dadeh, assjahid Tengku abdussamad Gadéng, assjahid Tengku Sjafii Abdullah, assjahid Tengku Sjammaun Gumpuëng, dan le that lom njang ka geurhô darah geuh ban saboh bumoë Atjèh, sjuhada njang that ta hôreumat lé geutanjoë Atjèh njan hana djihôreumat lé Indonesia djinoë malah sjuhada-sjuhada geutanjoë njan djihina lé TNI dan awak NKRI. Bagi geutanjoë Atjèh sjuhada-sjuhada njang djitjap “pemberontak” uléh TNI njan bandum nakeuh phalawan geutanjoë Atjèh.
Kadjeuët keu keuwadjiban keu geutanjoë untuk ta peugot daftar nibak ureuëng geutanjoë Atjèh njang ka sjahid dan kadjeuet keu korban untuk ta peu-ingat, lagèë meunan bandum bansa njang meu-adab dalam dônja. Kon ‘èt tingkat daftar mantong pajah peugot, teutapi pajah ta peugot seudjarah hudép gobnjan, sjair teuntang gobnjan, dan ta satoh keuluarga dan keuturônan ureuëng njan.
11. S: Puë bida kamoë meu kalon bandira mirah putéh , meu-peu-ingat uroë 17 agustus deungon droëneuh disinan neuhôreumat bandira nanggroë pat neuduëk njan dan neupeu-ingat uroë kebangsaan nanggroë njan?
Dj: Nanggroë teumpat kamoë duëk djinoë hana hubungan sapeuë deungon seudjarah geutanjoë Atjèh. Tok sibagoë djamèë geutanjoë disinoë, ta hôreumat ureuëng po rumoh bak ta menumpang, njang hana meulawan deungon agama meunumat geutanjoë..
Meutapi uroë 17 agustus 1945 njan uroë geutanjoë Atjèh gadoh keumeurdèhkaan dan gadoh nanggroë. Njan rajek that peukara keu geutanjoë Atjèh. Uroë njang peudéh dan hina keu geutanjoë Atjèh. Han sép tamoë deungon tarhô ië mata darah. Meudjuta bansa Atjèh ka habéh djawong bak geupeutheun keumeurdèhkaan dan nanggroë Atjèh.
Uléh RI ka djipeu-ingat keulai uroë keumeunangan RI ateuëh Atjèh deungon djijuë tèkèn bak Malék Mahmud mewakili GAM di Helsinki bahwa Atjèh dimijub NKRI bak uroë 15 agustus 2005 dan djipeusah bak 17 agustus 2005. Maka keubit uroë 17 agustus njan kadjeuët keu uroë keramat keu RI. Meutapi keu geutanjoë Atjèh, uroe njan nakeuh uroë berkabông, uroë malapetaka, uroë rôgha dan dukatjita. Bak uroë njan geutanjoë Atjèh pajah tabeuët yasin, pajah ta ba-e, ta meudo’a bak Po teuh supaja geupulang keumeurdèhkaan dan nanggroë geutanjoë Atjèh keu geutanjoë bansa Atjèh.
12. S: Pakriban deungon uroë pahlawan RI, 10 november. Peuë na patôt ta peu-ingat lé geutanjoë Atjèh. ?
Dj: Hana patôt. 10 november njan hana sangkôt paôt sapeuë deungon geutanjoë Atjèh. Njan uroë arèk-arèk Suroboyo didjak lawan Beulanda disidèh di Djawa. Pahlawan Republik Indonesia mubida deungon pahlawan Atjèh. Diponegoro, Sudirman, Aidit, Tan Malaka, Kartini, njan bandum pahlawan Djawa. Awak njan djiberdjuang keu droëdjih keu Djawa kon keu geutanjoë Atjèh. Hana meusiliëk sapeuë keu geutanjoë. Pakon hana malèë ta djak peusiliëk-siliëk droëteuh tadjak sandjông awaknjan sibagoë pahlawan Atjèh. Phalawan Atjèh lagèë njang lôn meutjeukot lam sueuë leumbôi 10, njang geurhô darah dan geubri djawong geuh keu Atjèh, njoë pat di Atjèh. Dan njan hana keunong sapeuë deungon uroë 10 november. Uroë phalawan geutanjoë nakeuh uroë phalawan-phalawan Atjèh reubah ateuëh bumoë Atjèh bak geupeutheun keumeurdèhkaan bansa dan Neugara Atjèh. Uroë reubah Tgk. Tjhik di Tiro, Tgk. Panglima Polém, Tjut NjakDhin, Dr. Mokhtar , Dr. Zubir, Tgk. Sjammaun, Tgk. Bén Dadéh, Tgk. Ismail Thalib, dll, njang bandum peureulèë ta peugot daftar dan pajah tamita consensus sabé geutanjoë Atjèh peuë uroë njang got ta peu-ingat sibagoë uroë phalawan Atjèh. Insja Allah.
13. S: Hai Tengku! Peuë makna njan “self government” atau pemerintah sendiri njang djipeugot dalam perdjandjian Helsinki. Peuë handjeuët ta patéh njan? EU disokong njan. Peuë handjeuët tadeungo dan taseutot njan dilèë?
Dj: “Self Government” artidjih Pemerintah keudroë mumakna Geutanjoë Atjèh ta atô nanggroë Atjèh keudroë; Ta peugot peumeurintah keudroë. Deuh djih dari narit njoë geutanjoë Atjèh ka meurdéhka, ka djeuët ta atô nanggroë droë keudroë. Tapi disampéng njan bèk tuwo bahwa perdjadjian Helsinki njoë bandum didasarkan ateuëh kedudukan Atjèh dimijub NKRI. Ateuëh neuduëk Atjèh sibagoë Propinsi ke--- nibak NKRI. Mumakna pemilihan di Atjèh, dan undang-undang njang tapeugot di Atjèh teuntèë tunduk kepada undang-undang NKRI, musti na persetudjuan DPR dan MPR NKRI. Dan gubernur di Atjèh njan nakeuh Gubernur NKRI njang musti tunduk keu Presiden NKRI dan teurimong peurintah dari Jakarta. Bak ulôntuan kalon “self government” njan hana djeu-ôh mubida nibak otonomi. Teuman otonomi njan tjhit ka didjôk lé NKRI watèë lheuëh prang DI. Peuë teuman didjak bri otonomi lom tjhit atra ka na. Peuë guna GAM geudjak muprang 29 thôn dan djinoë geudjak teurimong atra njang ka na bak djaroë. Peuë guna geudjak peuhabéh 30000 ureuëng Atjèh.
UE disokong perdjandjian Helsinki njan memang beutôi. Meutapi pakriban djeuët tapatéh 100% EU njan. Njang peuhantjô dônja dan peukaru nanggroê Asia, Afrika dan Latin Amerika tjit kolonial Iërupa, Inggréh, Prantjis, Spanjol. Awak njan njang djak prang dan djak djadjah nanggroë-nanggroë Asia, Afrika dan Amerika Latin njang sampoë uroë njoë mantong karu. Awak Ierupa njang djinoë ka djimeugabung dalam EU didjak bagi-bagi nanggroë Asia, Afrika dan Amerika Latèn meunurôt het awaknjan; meunurôt selera, keuheundak dan keupeunténgan awak njan. Kon meunurôt keuheundak dan keupeunténgan aneuk nanggroë njan. Awak Iërupa hantom djideungo su aneuk nanggroë meutapi djisokong sabé su peumimpin-peumimpin/diktator-diktator nanggroë-nanggroë njan untuk vested interest dan ke-untungan-keuntungan ekonomi Iërupa. Dan njang paléng hana adé lom, nakeuh PBB dan USA geusokong keupeunténgan awak Europa dan USA, disampéng hak veto awak nanggroë rajek njan. Dalam sistem demokrasi tjit lagèë njan. Soë njang rajek meu-su dan tjarong peugah haba njan njang deuh djideungo. Soë njang gasiën tjit han ék meusu lé, atawa pruët soh han ék meu-su lé. Njang meuwakili su ureuëng ramè kajém djipeuteuntèë uléh sidroë ureuëng njang na kuasa dan le pèng. Njang laén seutot dan 'eu mantong. Takalon dalam kampanje pemilihan presiden lam nanggroë-nanggroë demokrasi. Bandum ngui pèng djak kampanje peungarôh ureuëng. Njang hana pèng han ék peugot kampanje, phôn kon ka talô. Teuman ban meunang ka meuhutang deungon ureuëng njang bri biaja kampanje, hingga peuë njang djilakèë lé awaknjan(kapitalist) pajah djôk.
14. S: Ho neuh Tengku. Neupeugah batjut peukara demokrasi . Peuë han keumah geutanjoë Atjèh meurdéhka deungon demokrasi?
Sibeutôi djih geutanjoë Atjèh ka meurdéhka ka padum-padum go. Phôn watèë Djeupang ka talô; Atjèh ka hana soë djadjah lé dan geutanjoë ka meurdéhka tinggai tapeunjata droëteuh, ta tarék bandira droëteuh dan ta atô peumeurintahan droëteuh.
Kesempatan kedua watèë DI-TII thôn 1953-1960 bak watèë njan defacto ban saboh Atjèh ka na lam kekuasaan tantra DI. Tantra DI geumeu-èn digampông. TNI hana kontroll ateueh gampông hanja dikuta-kuta mantong. Tapi geutanjoë buta politik, buët didalam nanggroë hana meusambông uluwa.
Kesempatan keulhèë 1998, watèë demonstrassi massal dikeuë mesdjid raja Banda Atjèh. Watèë njan TNI hana djie teupeuë peugot sapeuë lé, ka gameum djih. Tinggai tjok beudé bak djaroë ta bagi keu rakjat.. GAM hana geutu’oh ngui keuseumpatan njan, geupeugah njan buët aneuk miët. Hana geutu’oh pham bahwa tudjuan referendum njan meurdèhka tjit. Ka tadeungo su-su deumpék rakjat ”meurdéhka” rata sagoë.
Keuseuneulheuëh watèë perundingan di Helsinki. Indonesia ka djitém beurundéng kon sabab djih ka meunang , meutapi meusabab djih hana djitu’oh peugot sakri lé keu Atjèh. Ka le that biaja djih habéh bak djiprang Atjèh. Rakjat Atjèh kon meutamah teumakôt keu djih, meutapi makén lhôk bantji keu RI dan meutamah dendam keu TNI . Awak njan ka meuseupét, ka le that habéh pèng djih bak djiprang geutanjoë Atjèh, Papua dan Timor; ka bangkrôt djih, makadjih djitém duëk beurundéng. Panè djitém duëk beurundéng meungnjo djih meunang, meungnjo djih teuga kon ka djipeuhabéh geutanjoë bandum. Seumangat meurdéhka han keumah djiplén lé RI. Droë teuh keudroë ureuëng Atjèh njang hana muphôm akan kekuatan droëteuh. Hana ta turi lé soë ngon dan toh musôh teuh. Hana taturi lé soë droëteuh hingga ka tadjak peugah droëteuh ureuëng Indonesia. Katadjak boih Endatu Atjèh katadjak seutot Endatu Indonesia. Ka tapeutuwo keu bandira Atjèh tadjak tabék bandira mirah putih. Ka tapeutuwo teumuléh deungon basa Atjèh , dan ka malèë ta marit basa Ma-Ku teuh, basa Atjèh ka tapeumè-ung droëteuh tadjak marit basa gob, basa Indonosia dan bangga teuh bak tapeudjawa-djawa dialèk geutanjoë Atjèh. Njoëkeuh puntja nibak geutanjoë gadoh marwah, gadoh nanggroë dan rhet keu bansa lamiët dan djipeulamiët lé gob.
4. S: Peuë han keumah geutanjoë ta bangun Atjèh bak watèë njoë? Teungoh aman dan na beunantu dari pihak luwa.
Dj: Atjèh djinoë lagèë tulô lam reugam. Han keumah tadjak bri eumpeuën keu tulô njan meungnjo hana izin ureuëng Po reugam njan. Dan reugam njan djeuët djipeukong atawa djipeukeundô kri njang het djih. Ureuëng luwa didjak u Atjèh ateuëh undangan RI, kon djeuet didjak u Atjèh padjan njang ta peureulèë lé geutanjoë Atjèh. Meutapi padjan njang dikheun djeuet lé RI. Djadi beunantu u Atjèh njan musti meulalui RI. Pakon ulèë njang bantu Tsunami njan Djawa, peuë hana ureuëng Atjèh njang keumah duëk bak djabatan njan? Duuum...., ureueng Atjèh njang tjarong-tjarong. Tapi han djipeulheueh keu geutanjoë Atjèh.
5. S: Pakon awak droëneuh hana rôh dalam perundingan Helsinki? Peuë han neutém duëk sadjan GAM?
Dj: Kamoë han djipeurôh uléh GAM.MZ(Malék-Zaini). Ureuëng njang rôh dalam perundingan Helsinki nakeuh ureueng njang djitunjok lé GAM Malék-Zaini, kon ureuëng njang djipiléh lé rakjat . Dan handjeuët beurangkasoë njang djibri hadhé dalam rapat Helsinki njan. Kalheuëh kamoë tjuba kirém delegasi kamoë bak rapat civil society Atjèh di Malaysia, meutapi djitulak, han djibri tamong u dalam rapat masjarakat Atjèh di Kuala Lumpur.
6. S: Kamoë deungo awak droëneuh awak MP tukang peukatjho dan pengkhianat perdjuangan?
Dj: Tjuba tanjong bak ureueng njang peugah njan soë njang djak mumat djaroë dan meuwa-wa deungon RI? Soë njang tèkèn peuduëk Atjèh dimijub NKRI, awak MP peuë awak MP atau awak GAM MZ? Buët peuduëk Atjèh dimijub NKRI njoë melawan that deungon proklamasi Atjèh Meurdéhka, 4 dec, 1976, dpl. Buët awak GAM yang dipimpin uléh Malek Mahmud dalam perundingan dengan RI di Helsinki nakeuh mengkhianati perdjuangan Atjèh Merdéhka.
Njang neupeugah kamoë awak MP njan hana beutôi. Njang beutôi nakeuh kamoë njoë awak Atjèh Meurdéhka. Kamoë meudong tjet ateuëh hak keumeurdéhkaan Atjèh sibagoë saboh bangsa njang na hak bak peuteuntèë nasib droë-keudroë sibagoë bangsa-bangsa njang meurdéhka dalam dônja. Kamoë seutia keu Proklamasi Atjèh meurdéhka njang ka geupeunjata uléh Tgk. Wali Neugara Tgk. Hasan di Tiro bak thôn 1976. dan meusambông perdjuangan Endatu bangsa Atjèh hingga Atjèh meurdéhka dan meudèëlat keulai lagèë djameun sigohlom 1873.
7. S: Meungnjo awak droëneuh keubit keuneuk berdjuang djak peumeurdéhka Atjèh, pakon han neuwoë keunoë u Atjèh mangat sama-sama ta ék u glé. Njoë droëneuh mangat neuduëk disinan diluwa nanggroë, kamoë njang theun tapak sipatu TNI .
Dj: Kamoë meudjak uluwa nanggroë rot glé Atjèh. Hana meungui passport tjap Garuda meudjak u Iërupa u Canada atawa u USA.
Tjara berdjuang untuk peumeurdéhka Atjèh kon mantong deungon tjara ta ék u glé djak meugeurilla lagèë djameun. Meutapi dalam djameun modern njoë perdjuangan diluwa nanggroë meulalui geurilla kuta deungon tangui kemudahan media dan hubungan internasional njan pih hana kureuëng peunténg nibak geurilla glé. Malah sibalékdjih leubéh effective dan kureuëng korban djiwa dan mit biaja. Kon mumakna perdjuangan militè njan hana peureulèë, bèk salah pham.
Disampéng nibak njan kamoë pih kalheuëh meu-ék u glé . Kalheuëh meurasa deuëk meubuleuën-buleuën;kalheuëh meutheun aneuk beudé, kon tingkat djilét lé aneuk beudé mantong. Sibagian nibak kamoë kalheuëh meuduëk lam glap, kalheuëh meurasa djitrom lé TNI, djiseupot deungon tubuëng budé; ureuëng laén njang peubuët buët, kamoë njang djidrop dan dji-énanja. Njan bandum kadjeuët keu péasan perdjuangan. Han ék tapeubandéng deungon rakan-rakan njang ka geukeureubeuën djawong geuh. Njang peunténg beugi geutanjoë njang tinggai, ta sambông perdjuangan; hingga pengorbanan sjuhada geutanjoë njan hana sia-sia.
8. S: Peuë ukeuë njoë ka le neukubah budé? Got that sakét haté kuh. Kupubloë Honda kèë kudjak bloê budé. Djinoë kadidjak koh-koh budé kèë njan. Neubri laén sikrèk njang raja keu kèë, mangat kutimbak bak ulèë ma djih bôh seupah.
Dj: Lagèë djeunaweuëb leummôi tudjôh. Perdjuangan keumeurdehkaan Atjèh njoë kon hanja deungon beudé. Perdjuangan deungon kalam pih keumah peugok-gok dônja. Asai ta tu’oh dan keunong bak sasaran. Djadi bèk salah pham bahwa meungnjo hana ta keubah beudé lom maka han keumah berdjuang. Tjara berdjuang ukeuë njoë beuleubèh halôih dan beuleubèh rapi. Peuë lom perdjuangan militer njan mudah that peurhet geutanjoë dalam perangkap terroris. Makadjih beu hati-hati that . Bèk peusak h'op!
9. S: Peuë njang peureulèë kamoë peugot djinoë? Peuë buët keu kamoë teurutama kamoë muda?
Dj: Susôn baréhsan dan peugot network internasional teurutama deungon sjèëdara-sjèëdara saboh gampong, sibangsa dan si agama. Kemudian deungon rakan-rakan musôh nibak RI; lagèë awak Papua, Maluku, dan Sulawesi, dan musôh-musôh RI. Musôh nibak musôh geutanjoë nakeuh rakan geutanjoë. Kemudian deungon NGO, Media, dan bangsa-bangsa dalam dônja terutama ummat Islam dalam dônja. Tugaih geutanjoë nakeuh peujakin ummat dalam dônja akan kebenaran dan hak geutanjoë Atjèh bak teupeuteuntèë nasib droë keudroë (self determination) sibagoë saboh bangsa ateuëh rhuëng dônja. Karena buët perdjuangan njoë nakeuh buët masjarakat njang meulibat ramè ureuëng maka peureulèë geutanjoë ta susôn saboh organisasi njang meu-atô. Na peumimpin, na peungikôt. Na soë njang bri peurintah dan na soë njang peudjalan peurintah. Njang tuha ta hôreumat ateuëh pengalaman dan pengorbanan droëneuhnjan njang leubèh awai. Njang muda tasajang dan tabimbing, tjalon penerus dan peugantoë generasi tuha.
10. S: Pakriban tangiëng keu ureuëng-ureuëng awai njang ka geukeureubeuën droëgeuh demi tjita-tjita keumeurdèhkaan Atjèh.?
Dj: Sueuë njoë peunténg that keu geutanjoë bansa Atjèh. Teurutama that keu generasi- generasi muda Atjèh. Peukara pakriban tangiëng droë teuh njoë paléng pokok dalam hudép geutanjoë sibagoë manusia, makhluk Tuhan; sibagoë individu, sibagoë bansa. Untuk djaweuëb peukara njoë peureulèë ta peuteubiët saboh artikel khusus peukara njan. Ulôn tjuba djaweuëb sitjara singkat.
Na peuët boh generasi bansa Atjèh njang ka geukeureubeuën droëgeuh, djawong dan hareuta geuh demi geupeutheun nanggroë Atjèh njoë keu geutanjoë aneuk tjutjo. Generasi phôn: generasi prang Atjèh deungon Beulanda. Generasi keudua: Prang Atjèh deungon Djeupang . Njang keu-lhèë Prang Darul Islam deungon RI dan Generasi keu peuët nakeuh Prang Atjèh Meurdèhka deungon NKRI. Ban peuët boh prang njoë sifeuët djih saban njakni Prang peutheun nanggroë dan peuteuntèë nasib droë keudroë. Geutanjoë Atjèh taduëk di nanggroë droëteuh talawan musôh teuka Beulanda, Djeupang dan Indonesia. Bagi Beulanda, Djeupang dan Indonesia sidadu-sidadu djih njang maté geupoh lé tantra Atjèh , awak njan djibri pangkat phalawan dan got that dji hôreumat. Tapi tantra geutanjoë njang maté bak ta peutheun nanggroë droë teuh djitjap pemberontak dan got that djihina.
Sabab geutanjoë goh lom meunang prang dan mantong djimijub peundjadjahan Indonesia njang djiseubut droëdjih NKRI dan meupusat disidéh di Djakareuta, dipulo Djawa; maka geutanjoë Atjèh hana bibeuëh bak ta hôreumat dan peurajek phalawan-phalawan droëteuh bansa Atjèh. Sibalékdjih njang djipeulaku keu geutanjoë Atjèh djijuë perajek uroë phalawan Djawa, 10 november , uroë arek-arek Surobojo meunang prang di Surabaya , hana sapuë na sangkôt paôt deungon geutanjoë Atjèh.
Pahlawan - phalawan Atjèh Meurdéhka njang mantong fresh that dalam ingatan geutanjoë lagèë assjahid,Dr. Mokhtar Yahya Hasi, assjahid Dr. Zubir Mahmud, assjahid Tengku Hadji Ilyas Leubè, assjahid Tengku Idris Ahmad, assjahid Tengku Ibrahim Abdullah, assjahid Tengku Sjammaun Teumiëng, assjahid Tengku ben Dadeh, assjahid Tengku abdussamad Gadéng, assjahid Tengku Sjafii Abdullah, assjahid Tengku Sjammaun Gumpuëng, dan le that lom njang ka geurhô darah geuh ban saboh bumoë Atjèh, sjuhada njang that ta hôreumat lé geutanjoë Atjèh njan hana djihôreumat lé Indonesia djinoë malah sjuhada-sjuhada geutanjoë njan djihina lé TNI dan awak NKRI. Bagi geutanjoë Atjèh sjuhada-sjuhada njang djitjap “pemberontak” uléh TNI njan bandum nakeuh phalawan geutanjoë Atjèh.
Kadjeuët keu keuwadjiban keu geutanjoë untuk ta peugot daftar nibak ureuëng geutanjoë Atjèh njang ka sjahid dan kadjeuet keu korban untuk ta peu-ingat, lagèë meunan bandum bansa njang meu-adab dalam dônja. Kon ‘èt tingkat daftar mantong pajah peugot, teutapi pajah ta peugot seudjarah hudép gobnjan, sjair teuntang gobnjan, dan ta satoh keuluarga dan keuturônan ureuëng njan.
11. S: Puë bida kamoë meu kalon bandira mirah putéh , meu-peu-ingat uroë 17 agustus deungon droëneuh disinan neuhôreumat bandira nanggroë pat neuduëk njan dan neupeu-ingat uroë kebangsaan nanggroë njan?
Dj: Nanggroë teumpat kamoë duëk djinoë hana hubungan sapeuë deungon seudjarah geutanjoë Atjèh. Tok sibagoë djamèë geutanjoë disinoë, ta hôreumat ureuëng po rumoh bak ta menumpang, njang hana meulawan deungon agama meunumat geutanjoë..
Meutapi uroë 17 agustus 1945 njan uroë geutanjoë Atjèh gadoh keumeurdèhkaan dan gadoh nanggroë. Njan rajek that peukara keu geutanjoë Atjèh. Uroë njang peudéh dan hina keu geutanjoë Atjèh. Han sép tamoë deungon tarhô ië mata darah. Meudjuta bansa Atjèh ka habéh djawong bak geupeutheun keumeurdèhkaan dan nanggroë Atjèh.
Uléh RI ka djipeu-ingat keulai uroë keumeunangan RI ateuëh Atjèh deungon djijuë tèkèn bak Malék Mahmud mewakili GAM di Helsinki bahwa Atjèh dimijub NKRI bak uroë 15 agustus 2005 dan djipeusah bak 17 agustus 2005. Maka keubit uroë 17 agustus njan kadjeuët keu uroë keramat keu RI. Meutapi keu geutanjoë Atjèh, uroe njan nakeuh uroë berkabông, uroë malapetaka, uroë rôgha dan dukatjita. Bak uroë njan geutanjoë Atjèh pajah tabeuët yasin, pajah ta ba-e, ta meudo’a bak Po teuh supaja geupulang keumeurdèhkaan dan nanggroë geutanjoë Atjèh keu geutanjoë bansa Atjèh.
12. S: Pakriban deungon uroë pahlawan RI, 10 november. Peuë na patôt ta peu-ingat lé geutanjoë Atjèh. ?
Dj: Hana patôt. 10 november njan hana sangkôt paôt sapeuë deungon geutanjoë Atjèh. Njan uroë arèk-arèk Suroboyo didjak lawan Beulanda disidèh di Djawa. Pahlawan Republik Indonesia mubida deungon pahlawan Atjèh. Diponegoro, Sudirman, Aidit, Tan Malaka, Kartini, njan bandum pahlawan Djawa. Awak njan djiberdjuang keu droëdjih keu Djawa kon keu geutanjoë Atjèh. Hana meusiliëk sapeuë keu geutanjoë. Pakon hana malèë ta djak peusiliëk-siliëk droëteuh tadjak sandjông awaknjan sibagoë pahlawan Atjèh. Phalawan Atjèh lagèë njang lôn meutjeukot lam sueuë leumbôi 10, njang geurhô darah dan geubri djawong geuh keu Atjèh, njoë pat di Atjèh. Dan njan hana keunong sapeuë deungon uroë 10 november. Uroë phalawan geutanjoë nakeuh uroë phalawan-phalawan Atjèh reubah ateuëh bumoë Atjèh bak geupeutheun keumeurdèhkaan bansa dan Neugara Atjèh. Uroë reubah Tgk. Tjhik di Tiro, Tgk. Panglima Polém, Tjut NjakDhin, Dr. Mokhtar , Dr. Zubir, Tgk. Sjammaun, Tgk. Bén Dadéh, Tgk. Ismail Thalib, dll, njang bandum peureulèë ta peugot daftar dan pajah tamita consensus sabé geutanjoë Atjèh peuë uroë njang got ta peu-ingat sibagoë uroë phalawan Atjèh. Insja Allah.
13. S: Hai Tengku! Peuë makna njan “self government” atau pemerintah sendiri njang djipeugot dalam perdjandjian Helsinki. Peuë handjeuët ta patéh njan? EU disokong njan. Peuë handjeuët tadeungo dan taseutot njan dilèë?
Dj: “Self Government” artidjih Pemerintah keudroë mumakna Geutanjoë Atjèh ta atô nanggroë Atjèh keudroë; Ta peugot peumeurintah keudroë. Deuh djih dari narit njoë geutanjoë Atjèh ka meurdéhka, ka djeuët ta atô nanggroë droë keudroë. Tapi disampéng njan bèk tuwo bahwa perdjadjian Helsinki njoë bandum didasarkan ateuëh kedudukan Atjèh dimijub NKRI. Ateuëh neuduëk Atjèh sibagoë Propinsi ke--- nibak NKRI. Mumakna pemilihan di Atjèh, dan undang-undang njang tapeugot di Atjèh teuntèë tunduk kepada undang-undang NKRI, musti na persetudjuan DPR dan MPR NKRI. Dan gubernur di Atjèh njan nakeuh Gubernur NKRI njang musti tunduk keu Presiden NKRI dan teurimong peurintah dari Jakarta. Bak ulôntuan kalon “self government” njan hana djeu-ôh mubida nibak otonomi. Teuman otonomi njan tjhit ka didjôk lé NKRI watèë lheuëh prang DI. Peuë teuman didjak bri otonomi lom tjhit atra ka na. Peuë guna GAM geudjak muprang 29 thôn dan djinoë geudjak teurimong atra njang ka na bak djaroë. Peuë guna geudjak peuhabéh 30000 ureuëng Atjèh.
UE disokong perdjandjian Helsinki njan memang beutôi. Meutapi pakriban djeuët tapatéh 100% EU njan. Njang peuhantjô dônja dan peukaru nanggroê Asia, Afrika dan Latin Amerika tjit kolonial Iërupa, Inggréh, Prantjis, Spanjol. Awak njan njang djak prang dan djak djadjah nanggroë-nanggroë Asia, Afrika dan Amerika Latin njang sampoë uroë njoë mantong karu. Awak Ierupa njang djinoë ka djimeugabung dalam EU didjak bagi-bagi nanggroë Asia, Afrika dan Amerika Latèn meunurôt het awaknjan; meunurôt selera, keuheundak dan keupeunténgan awak njan. Kon meunurôt keuheundak dan keupeunténgan aneuk nanggroë njan. Awak Iërupa hantom djideungo su aneuk nanggroë meutapi djisokong sabé su peumimpin-peumimpin/diktator-diktator nanggroë-nanggroë njan untuk vested interest dan ke-untungan-keuntungan ekonomi Iërupa. Dan njang paléng hana adé lom, nakeuh PBB dan USA geusokong keupeunténgan awak Europa dan USA, disampéng hak veto awak nanggroë rajek njan. Dalam sistem demokrasi tjit lagèë njan. Soë njang rajek meu-su dan tjarong peugah haba njan njang deuh djideungo. Soë njang gasiën tjit han ék meusu lé, atawa pruët soh han ék meu-su lé. Njang meuwakili su ureuëng ramè kajém djipeuteuntèë uléh sidroë ureuëng njang na kuasa dan le pèng. Njang laén seutot dan 'eu mantong. Takalon dalam kampanje pemilihan presiden lam nanggroë-nanggroë demokrasi. Bandum ngui pèng djak kampanje peungarôh ureuëng. Njang hana pèng han ék peugot kampanje, phôn kon ka talô. Teuman ban meunang ka meuhutang deungon ureuëng njang bri biaja kampanje, hingga peuë njang djilakèë lé awaknjan(kapitalist) pajah djôk.
14. S: Ho neuh Tengku. Neupeugah batjut peukara demokrasi . Peuë han keumah geutanjoë Atjèh meurdéhka deungon demokrasi?
Dj: Demokrasi njan meu-asai nibak dua krèk narit. Demo: njang mumakna rakjat. Krasi mumakna : kuasa. Demokrasi mumakna Kuasa rakjat. Supaja meu-atô dan bèk berlaku hukum rimba maka rakjat geupiléh waki-waki nibak kelompok-kelompok rakjat njang kira-kira saban meukeusud. Kelompok-kelompok rakjat njan geukheun parté. Peuë teuman ék bandum meukeusud rakjat keumah tapeugot parté? Njoë geukheun 'minoritet' dan hana soë waki. Dalam demokrasi njan geupiléh su. Soë njang le su njan keuh njang meunang njang peuteuntèë tjok keputusan ateuëh ureuëng njang nit su. Teuma ka teuntèë njang le su njan njang beutôi? Goh lom teuntèë.
Dalam system demokrasi kon djak peuteuntèë njang beutôi atau njang salah. Meungnjo le ureueng njang kheun beutôi atra njang salah pih kadjeuët keu beutôi. Meunantjit sibalékdjih. Tjeunto njang mudah: Meungnjo tapiléh su bak awak Indonesia peuë Atjèh tapeumeungkléh keudéh, tapeumeurdéhka atawa teutap sibagoë propinsi nibak NKRI? Teuntèë awak Indonesia han djitém, sabab Atjèh njan tjukôp kaja. Teuntèë rugoë that awak njan meungnjo handjeuët lé ditjok hasé Atjèh djipuwoë u Djawa. Pakriban ék meunang 3(lhèë) djuta su geutanjoë Atjèh talawan su 280 djuta su awak Indonesia. ? Di Pulo Djawa mantong kadang karap 100 djuta, pané mungkén meunang geutanjoë deungon tapiléh su atawa deungon tjara demokrasi.
Dalam system demokrasi kon djak peuteuntèë njang beutôi atau njang salah. Meungnjo le ureueng njang kheun beutôi atra njang salah pih kadjeuët keu beutôi. Meunantjit sibalékdjih. Tjeunto njang mudah: Meungnjo tapiléh su bak awak Indonesia peuë Atjèh tapeumeungkléh keudéh, tapeumeurdéhka atawa teutap sibagoë propinsi nibak NKRI? Teuntèë awak Indonesia han djitém, sabab Atjèh njan tjukôp kaja. Teuntèë rugoë that awak njan meungnjo handjeuët lé ditjok hasé Atjèh djipuwoë u Djawa. Pakriban ék meunang 3(lhèë) djuta su geutanjoë Atjèh talawan su 280 djuta su awak Indonesia. ? Di Pulo Djawa mantong kadang karap 100 djuta, pané mungkén meunang geutanjoë deungon tapiléh su atawa deungon tjara demokrasi.
0 komentar :
Posting Komentar